داستان ها نقشی مهم و حیاتی در رشد و پیشرفت کودکان دارند. کتاب هایی که می خوانند و شخصیت هایی که از طریق ادبیات با آن ها آشنا می شوند، می توانند به دوستانشان تبدیل شوند. در عصر دیجیتال، خوب است کودکان بدانند که کتاب ها منبع مفیدی از اطلاعات هستند و مهارت های کتاب خوانی نقش مهمی در زندگی آینده ی آن ها خواهد داشت. کتاب خواندن مزایای زیادی برای کودکان دارد، از جمله این که به بالا بردن سطح اعتماد به نفسشان کمک می کند، باعث می شود با احساسات خود مواجه شوند و و مهارت های زبان و یادگیری را بهتر بشناسند.
اعتماد به نفس
بچه هایی که کتاب می خوانند از اعتماد به نفس بیشتری برخوردارند. کتاب خواندن پیشرفت تحصیلی بچه ها در مدرسه را به همراه می آورد چرا که باعث می شود دانش آموز بیشتر در فعالیت های کلاسی شرکت کند. اما چرا کتاب خواندن اعتماد به نفس کودکان را بالا می برد؟ چون باعث می شود بدانیم کجای این جهانیم و چه نقشی را می توانیم بر عهده بگیریم. داستان ها می توانند به بچه ها زندگی را نشان دهند. آن ها از طریق داستان ها می فهمند که زندگی مردم در نقاط مختلف دنیا چگونه است.
زبان و یادگیری
اگر می خواهیم بهترین دوست کودکمان باشیم، باید او را با کتاب ها آشنا کنیم. داستان ها بهترین راه برای وارد شدن کلمات و ایده های جدید به دنیای کودکان هستند. کتاب ها نقش پررنگی در شکل گیری زبان در کودکان دارند. نقش کتاب در پرورش زبان و یادگیری به هیچ سنی محدود نمی شود. کتاب، نقش خودش را به هر طریقی ایفا می کند؛ یعنی از کتاب های تصویری که برای خردسالان مناسب هستند گرفته تا رمان های نوجوان که پیچیدگی های بیشتری دارد.
قصه ها می توانند به بچه ها کمک کنند مفاهیمی مثل شکل، اندازه، فضا و رنگ را بهتر یاد بگیرند و چیزهایی مثل بالا و پایین، بیرون و درون، اعداد و اسم اشیاء را بیاموزند. بچه ها می توانند از طریق داستان ها درباره ی وظایف و کارهای روزمره چیزهای مفیدی بیاموزند؛ کارهایی مثل نحوه ی مسواک زدن دندان ها، مراقبت از حیوانات، تمیز کردن و چگونگی مرتب کردن خانه و حتی آماده کردن غذا. اما این ها فواید اولیه ی داستان برای کودکان است.
داستان ها می توانند مفاهیم کاربردی و پیچیده تری را نیز به بچه ها بیاموزند. کودکان و نوجوانان مفاهیمی مثل «اهمیت قائل شدن برای به اشتراک گذاشتن چیزی با دیگری»، «گذر زمان» و «دلسوزی برای دیگران» را از طریق کتاب ها فرا می گیرند. قصه ها به کودکان می آموزند برای مواجهه با سختی های زندگی آماده شوند. در زندگی هر یک از ما مشکلاتی وجود خواهد داشت. خواندن کتاب به بچه ها می آموزد تا در مقابل آسیب های زندگی و چیزهایی مثل مشکلات خانوادگی، طلاق، یا مواجهه با فقر و گرسنگی مقاوم تر باشند.
آیا ریشه ی اکثر مشکلات ما این نیست که دنیا را محدود به خودمان می بینیم؟ قصه هایی که درباره ی زندگی واقعی هستند می توانند دید بچه ها را نسبت به تجارب خودشان در زندگی گسترده تر کنند و به آن ها نشان دهند دنیا بزرگ است و زندگی برخی از افراد بسیار متفاوت با زندگی خودشان چگونه است. اما یادگیری به چه شیوه ای صورت می گیرد؟ شاید درس و مدرسه در مواقعی برای بچه ها خسته کننده شوند و همین نکته که یادگیری از طریق داستان به صورت غیرمستقیم صورت می گیرد و آموزش رسمی در کار نیست، بسیار هیجان انگیز است. نه؟
آرامش
همه ی ما می دانیم که خواندن داستان قبل از خواب می تواند به خواب راحت کودک کمک کند. داستان ها نقش قابل توجهی در ایجاد آرامش دارند. آن ها به کودکان این امکان را می دهند که استرس ها و فشارهای روزمره را فراموش کنند و مدتی در رویاها و خیالات خود غرق شوند. حتماً دیده اید که بچه ها حتی از شنیدن قصه های تکراری نیز لذت می برند! تکرار یک داستان برای بچه ها جذاب است و به آن ها احساس امنیت می دهد. تصویرهای دوست داشتنی یا قافیه ی شعرهای آشنا به آرامش هر چه بیشتر کودک کمک می کنند.
رشد قدرت تخیل
داستان ها می توانند از طریق معرفی ایده های جدید، باعث تقویت قدرت تخیل کودکان شوند. این ایده ها درباره ی جهان های فانتزی، سیاره های دیگر، نقاط زمانی متفاوت و شخصیت های ساختگی، زمینه ی شخصیت سازی و خلق موضوع ها را در کودک می پروراند. زیبایی دنیای ادبیات این است که داستان ها می توانند به شدت واقع گرایانه یا فوق العاده خیال پردازانه و فانتزی باشند. بچه ها می توانند قصه هایی درباره ی کسانی شبیه به خودشان بخوانند که در دنیایی مشابه بزرگ می شوند یا داستان می تواند درباره ی مریخی هایی باشد که در سیاره ی مشتری پرواز می کنند!
روبه رو شدن با احساسات
ادبیات داستانی به خوبی نشان می دهد که هر فرد، عواطف گوناگونی را تجربه می کند و این عواطف گاهی در تضاد با یکدیگر قرار می گیرند. خواندن داستان هایی که از احساسات شخصیت ها می گوید، می تواند به کودکان کمک کند احساسات خود را درک کنند و بپذیرند. داستان به کودک ما کمک می کند تا درک کند کودکان دیگری نیز وجود دارند که مانند او احساسات مختلفی را تجربه می کنند و او تنها نیست. این موضوع به کودک یاری می رساند تا درک کند که احساسات، طبیعی هستند و باید ابراز شوند. مشاهده ی چگونگی پاسخ کودک به احساسات شخصیت های داستان، به شما ایده می دهد که کودک در موقعیت های مختلف و در مواجهه با عواطف گوناگون چه احساساتی را تجربه می کند. به عنوان مثال، چگونگی واکنش کودک به شخصیتی که در داستان احساس غم و اندوه یا ترس دارد، به شما نشان می دهد که کودک چگونه فکر می کند.
بیایید کمی خلاق باشیم
انسان همواره عاشق داستان ها بوده است. آیا این داستان ها نبودند که هزاران سال پیش غارنشینان را دور آتش جمع می کردند؟ در جامعه ی مدرن امروزی نیز همه ی ما توسط داستان ها احاطه شده ایم. در فیلم ها، بازی های کامپیوتری و حتی تبلیغات نقش پر اهمیت داستان ها را می بینیم. ما در این جا قصد نداریم درباره ی سرگرمی های تصویری مانند فیلم و کارتون های کودکان بدگویی کنیم، اما باید بدانیم که این سرگرمی ها محدودیت هایی دارند و فقط باید بخشی از زندگی کودک را تشکیل دهند.
این جاست که باید باری دیگر بر نقش مهم «ادبیات کودک» در رشد خلاقیت تأکید کنیم. وقتی بچه ها داستان می خوانند یا به خواندن کتاب گوش می دهند، در حال ساختن دنیای خیالی داستان در ذهنشان هستند. به عبارت دیگر، اگر خلاقیت را به عضله ای در بدن تشبیه کنیم، داستان ها در تقویت این عضله نقش برجسته ای دارند. همه ی ما می دانیم که قرن 21 بیش از هر زمانی به تفکر خلاق نیاز دارد و لازمه ی تفکر خلاق، قدرت تخیل و خیال پردازی است.
با کودکمان کتاب بخوانیم
مجاب کردن بچه ها و تشویق آن ها به کتاب خواندن همیشه از مشکلات والدین و معلمین بوده است. بزرگ ترین رقیب کتاب ها قبل از اینترنت، تلویزیون بود. اما حالا علاوه بر تلویزیون، کتاب ها باید با خیل عظیمی از لوازم کامپیوتری، تبلت ها، گوشی های هوشمند و کنسول های بازی رقابت کنند. این روزها اینترنت برای یافتن واقعیت ها، بررسی حقایق و در تماس بودن با دیگران ضروری است. اما نباید از یاد ببریم که اعتیاد به آن می تواند به عادتی مخرب ختم شود که باعث تباه شدن زمان می شود. کتاب و به خصوص رمان، تأثیرات مثبتی در کم کردن اضطراب های کودکان و نوجوانان دارد چرا که آن ها را به دنیاهای متفاوتی می برد که یکی از بزرگ ترین ارزش های کتاب خواندن است. نسخه های چاپی و الکترونیکی کتاب ها همواره می توانند ارزش های ادبیات را به زندگی مان بیاورند.
هیچ فعالیتی مهم تر از این نیست که بچه ها را برای مطالعه آماده کنیم و این امر از طریق خواندن کتاب با آن ها اتفاق می افتد. باید حتماً زمانی را به کتاب خواندن با کودکمان اختصاص دهیم و این کار باید با صبوری و پشتکار انجام شود تا معجزه ی ادبیات را به زندگی هایمان بیاوریم. بر کسی پنهان نیست که فعالیت های خانگی، مکمل آموزش در مدرسه است. پدران و مادران به بچه هایشان چیزهایی را می آموزند که قابل یاد گرفتن در مدرسه نیست.
کتاب خواندن باید خیلی زود شروع شود
نوزاد در چند ماهگی می تواند به تصاویر نگاه کند، به صدای شما گوش دهد و به آنچه بر روی صفحه ی کتاب می بیند اشاره کند. فرزندتان را با اشاره به تصاویر راهنمایی کنید و اسامی اشیاء مختلف را به او بگویید. با جلب توجه به تصاویر و ارتباط کلمات با تصاویر و اشیاء واقعی، کودک شما اهمیت زبان را می آموزد.
کودکان قبل از این که حتی متوجه وجود کلمات چاپ شده بر روی صفحه شوند، صدای شما را می شنوند و دوست دارند. خواندن کتاب با صدای بلند برای کودکان، تخیل آن ها را تحریک می کند و درک آن ها را از جهان پیرامون گسترش می دهد. خواندن کتاب با صدای بلند به کودک کمک می کند تا در درک زبان و مهارت های شنیداری پیشرفت کند و آماده ی درک کلمات شود. وقتی ریتم و ملودی زبان به بخشی از زندگی کودک تبدیل شود، همان طور که راه رفتن و صحبت کردن برایش طبیعی می شود، به خواندن کتاب نیز علاقه مند خواهد شد.
حتی بعد از اینکه کودکان یاد می گیرند خودشان بخوانند، باز هم خواندن کتاب با صدای بلند مهم است. پس فراموش نکنید این شما هستید که باید برای کودکتان وقت بگذارید و این کار را با خواندن داستان هایی انجام دهید که کودک نسبت به خواندنشان از خود علاقه نشان می دهد. یادتان باشد که باید درک و علاقه ی بچه ها را در نظر بگیرید تا به آن ها برای خواندن کتاب و بالا بردن مهارت هایشان انگیزه دهید.
کتاب، بخشی از زندگی است
همه ی ما می دانیم که زندگی به عنوان پدر یا مادر آسان نیست و حتی در برخی موارد گیج کننده است! اما باید سعی کنیم حداقل یک بار در روز و به طور منظم با فرزندمان کتاب بخوانیم. اگر یک روز را از دست دادید، ناامید نشوید. فقط کافی است هر وقت برایتان ممکن شد برای فرزندتان کتاب بخوانید. از هر فرصتی استفاده کنید. ببینید یکی از پر طرفدارترین نویسندگان کتاب نوجوان یعنی «نیل گیمن» چگونه هر فرصتی را برای کتاب خواندن با فرزندش غنیمت می شمرد. از آن جایی که «گیمن» نویسنده ای پرکار است، بخش زیادی از زندگی اش را در سفر می گذراند. اما او حتی وقتی در سفر بود، هر شب برای بچه هایش کتاب می خواند. کوچک ترین دختر «گیمن»، «مدی» که 23 ساله است، در این باره می گوید:
ما دو جلد از یک کتاب را تهیه می کردیم و او از پشت تلفن آن را برای من می خواند.
اگر بیش از یک فرزند دارید، سعی کنید برای کتاب خواندن با هر یک از فرزندانتان به طور مجزا وقت بگذارید. به خصوص اگر فاصله ی سنی آن ها بیش از 2 سال است. بیشتر کودکان از گوش دادن به انواع مختلف داستان لذت می برند. وقتی داستان ها پیچیده هستند، سؤالات زیادی در ذهن بچه ها شکل می گیرد و به پرسیدن سؤال تشویق می شوند. خوب است برخی اوقات، به جای پاسخ مستقیم، سؤال را به خودشان برگردانید و بپرسید: «به نظر تو چرا این طور شد؟»
وقتی قصه ها آسان یا آشنا هستند، حکم دوستان قدیمی کودکان را پیدا می کنند. اگر برای کتاب خواندن با فرزندانتان به طور مرتب وقت کافی بگذارید، پیامی مهم در ذهن آن ها نقش می بندد: کتاب خواندن ارزش دارد.
یک بار دیگر!
کودکان، از تکرار قصه ها لذت می برند. آن ها در دنیای داستان های تکراری غرق می شوند و با هر بار تکرار، مطلب تازه ای می فهمند. حتی ممکن است گاهی با خواندن داستانی تکراری، با سؤالی جدید از جانب فرزندتان مواجه شوید! وقتی کودک از قصه ای خوشش می آید ممکن است چند شب پشت سر هم بخواهد تا آن داستان را برایش بخوانید. این موضوعی غیرعادی نیست اما ممکن است برای پدر و مادر خسته کننده باشد.
به خاطر داشته باشید که داستان مورد علاقه ی فرزندتان، اطلاعات زیادی درباره ی علایق و نیازهای عاطفی او به شما می دهد. صبور باشید. تکرار قصه و شعر باعث می شود که دایره ی لغات کودک، غنی تر شده و از حضور و توجه شما امنیت و رضایت خاطر بگیرد. صبوری شما باعث می شود فرزندتان آماده ی شنیدن داستان های جدید شود. همه ی ما می دانیم که کودکان آینده سازان جامعه هستند، پس باید آن ها را با قدرت ادبیات آشنا کنیم.
این داستان چه می گوید؟
خوب است با کودکانمان درباره ی داستان ها صحبت کنیم. البته به خودتان بیش از حد در تحلیل داستان ها فشار نیاورید. داستان های خوب به خودی خود کودکان را به شنیدن و خواندن بیشتر ترغیب می کنند. کودک شما گاهی اوقات برای فکر کردن به داستانی که به تازگی خوانده یا شنیده به زمان نیاز دارد. تعجب نکنید اگر کودکتان یک یا چند روز بعد درباره ی داستانی که به تازگی با هم خواندید، چیزی پرسید. پرسیدن سوالات گوناگون، بخشی از روند رشد کودکان برای سر در آوردن از زندگی است و پدر و مادر باید بتوانند به شکلی مجاب کننده به این سؤالات پاسخ دهند. این سؤالات، دروازه ی ورود کودکان به جهان استدلال و تفکر است.
همه ی ما زمانی کودک بوده ایم
برخی بزرگسالان یادشان می رود که خودشان نیز زمانی کودک بوده اند و آن قدر در دنیای خود غرق شده اند که فراموش می کنند باید صبور باشند چرا که کودکان به اندازه ی آن ها نمی دانند. شاید یادمان برود که گاهی اوقات باید بدیهی ترین چیزها را برای فرزندمان توضیح دهیم. شاید فرزندتان نداند که:
– کلمات و تصاویر با هم تفاوت دارند. برای این که این تفاوت برای فرزندتان آشکار شود به کلمات یا تصاویر اشاره کنید.
– ما از طریق کلمات به معنی آن ها پی می بریم.
– جملات در زبان فارسی از راست به چپ نوشته می شوند. با انگشتتان کلمات را دنبال کنید.
– کلمات از حروف تشکیل شده اند و برای تفکیک کلمات باید بینشان فاصله وجود داشته باشد.
نمادهایی عجیب و غریب را در نظر بگیرید که از آن ها چیزی نمی فهمید و یادتان باشد بچه ها کتاب ها را این گونه می بینند. صبور باشید و به قصه، به دید معمایی نگاه کنید که باید حل شود. این کار باعث می شود کودکتان اعتماد به نفس پیدا کند.
کتاب می خوانیم تا لذت ببریم
یادتان باشد نگاه کودکتان همواره به شماست و وقتی شما را کتاب به دست می بیند، احتمال بیشتری دارد که به مطالعه علاقه مند شود. قصد ما این است که به کودک برای کتاب خواندن انگیزه بدهیم تا در آینده یک کتاب خوان حرفه ای شود. این اتفاق در صورتی می افتد که بچه ها از کتاب خواندن لذت ببرند. همان کاری را انجام بدهید که رستوران های فست فود برای فروش بیشتر همبرگر انجام می دهند: تبلیغ کنید! تبلیغ مطالعه از طریق خواندن قصه و شعرهای جذاب اتفاق می افتد. باید به بچه ها ابزار مورد نیازشان را بدهیم. دانستن، قدرت است و کتاب ها این قدرت را به فرزندانمان منتقل می کنند.
منبع مقاله: ایران کتاب